نقش مولیبدن در گیاهان
گیاهان برای رشد و نمو خود به هشت عنصر یا ریز مغذی نیاز دارند که آنها را از خاک می‌گیرند. بور، مس، منگنز، روی، نیکل، آهن، کبالت هفت عنصر مهم و ضروری هستند. اما نقش مولیبدن در گیاهان با وجود اینکه به مقدار کمی از آن نیاز دارند بسیار حیاتی است. این عنصر، در جذب و اثرگذاری نیترات در گیاهان تاثیر دارد. در واقع کار آن در گیاه تبدیل نیترات به نیتریت و سپس به آمونیاک است. گیاهان برای تولید اسیدهای آمینه به آمونیاک نیاز دارند. میزان مولیبدن به ویژگی‌ها و PH خاک بستگی دارد که باعث تفاوت در میزان جذب این عنصر توسط گیاهان میشود. در این مقاله قصد داریم شما را با عنصر مولیبدن و عملکردهایی که برای گیاهان دارد آشنا کنیم. سپس به علائم کمبود آن بپردازیم و در نهایت اشاره‌ای به شیوه‌های پیشگیری و درمان کمبود آن داشته باشیم.
عملکرد مولیبدن در گیاهان چگونه است؟
همانطور که اشاره کردیم نقش مولیبدن در گیاهان بسیار مهم حیاتی است و برای تولید اسیدهای آمینه وجود آن اهمیت بسیار دارد. اما عملکرد دیگر مولیبدن تبدیل فسفر معدنی به اشکال ارگانیک در درون گیاه است. گیاهانی که از خانواده حبوبات هستند از این عنصر برای افزایش قدرت باکتری‌های موجود در ریشه استفاده می‌کنند. این باکتری‌ها مسئول تثبیت نیتروژن اتمسفر هستند و کمبود مولیبدن باعث کاهش قدرت باکتری‌های ریشه میشود.
وجود مقدار زیاد مولیبدن تاثیری در افزایش رشد گیاه ندارد همچنین موجب مسمومیت نیز نخواهد شد. سولفات از جمله عناصری است که مانع از جذب مولیبدن در گیاه میشود. برخلاف آن فسفر به جذب بهتر این عنصر بسیار کمک می‌کند اما اگر مقدار فسفات بیشتر از حد نیاز باشد جذب را کاهش می‌دهد. احتمال دارد که انتقال مولیبدن در گیاه از طریق آوندهای چوبی آن هم به شکل مولیبدات یا اسیدهای آمینه و مواد قندی باشد.
عملکرد مولیبدن در حرکت درون گیاه بسیار خوب است و معمولا در آوندهای آبکشی و سلول‌های پارنشیمی تجمع می‌یابد. میزان جذب آن به PH خاک بستگی دارد. یعنی هر چه PH خاک بیشتر باشد جذب آن نیز کاهش می‌یابد. در نتیجه خاک‌های اسیدی و شنی اصولا دچار کمبود این عنصر خواهند بود و برای رفع آن از آهک استفاده میشود. آهک به جذب بهتر مولیبدن کمک می‌کند. غلظت این عنصر در گیاهان بسیار ناچیز است.
علائمی که نشان دهنده کمبود مولیبدن است:
بارزترین علامتی که نشان از جذب کم مولیبدن در گیاه است تجمع زیاد نیترات در برگ‌ها است که به مرور برگ‌ها از حاشیه شروع به سوختن می‌کند. نقش مولیبدن در گیاهان، محدود به فتوسنتز نیترات نیست بلکه این عنصر در اعمال حیاتی سولفور و فسفر نیز تاثیر گذار است. از آنجایی که این عنصر در درون گیاه حرکت می‌کند کمبود آن باعث بروز علائم اولیه در برگ‌های قدیمی و پایینی گیاه میشود.
به طور کلی مقدار مولیبدن طبیعی در خاک 3/2 میلی گرم در کیلو گرم است و از این مقدار 10 درصد آن جذب گیاهان میشود. اصولا در خاک‌هایی که PH بالاتر از 7 دارند، گیاه قادر به جذب مولیبدن نخواهد بود. بالعکس در خاک‌هایی که PH کمتری دارند جذب آن افزایش خواهد داشت. البته در خاک‌هایی که PH کمتر از 5.8 دارند نیز با کمبود این عنصر مواجه خواهید بود. در نتیجه در خاک‌های اسیدی کمبود این عنصر بیشتر مشاهده میشود و در مقابل در خاک‌های خشک و نیمه خشک این عنصر به مقدار لازم موجود است.
بارزترین علائمی که از کمبود مولیبدن در گیاهان مشاهده میشود:
- عدم نشاط برگ‌ها و پیدایش زردی و سوختگی در آنها.
- بروز اختلال دم شلاقی در گونه‌های براسیکا مخصوصا گل کلم.
- پیدایش زردی و رنگ پریدگی حاصل از کمبود نیتروژن در حبوبات.
- رشد گیاه کاهش می‌یابد ( این مورد با کمبود ازت اشتباه گرفته میشود ).
گیاهانی که به کمبود مولیبدن واکنش سریع نشان می‌دهند:
- انواع حبوبات ( نظیر شبدر، نخود فرنگی، لوبیا )
- انواع کلم ( گل کلم، کلم بروکلی )
- گل پامچال
- بنت قنسول
پیدایش مسمومیت در گیاهان و دام:
نقش مولیبدن در گیاهانی که جذب زیادی دارند تغییری نمی‌کند. پیدایش علائم مسمومیت در گیاهان جزو مواردی است که تاکنون گزارش نشده است. دریافت مقدار بیش از اندازه از این عنصر در گیاهان علائم خاصی ایجاد نمی‌کند. با این وجود مصرف این گیاهان توسط دام ممکن است باعث بروز مسمومیت شود. مقدار زیاد مولیبدن در گیاهان می‌تواند موجب کمبود مس در حیوانات شود. در موارد نادری هم دیده شده است که مکمل‌های مولیبدن باعث بروز عوارضی در بدن انسان‌ها شده است.
پیشگیری و درمان کمبود مولیبدن در گیاهان:
برای اینکه کمبود مولیبدن تشخیص داده شود باید ابتدا غلظت آن در خاک مورد بررسی قرار بگیرد. در گیاهان نیز برای اینکه تشخیص داده شود علائم، مربوط به کمبود نیتروژن است یا مولیبدن، غلظت نیترات را در عصاره گیاهان ارزیابی می‌کنند. منابع مولیبدن شامل کودهای قابل حل در آب و کودهای کنترل شده است. می‌توان از این عنصر به صورت مفرد به کودها اضافه شود و مورد استفاده قرار گیرد. محصولاتی مانند مولیبدات سدیم و مولیبدات آمونیوم بهترین گزینه‌ها هستند. از این مواد باید به مقدار کم استفاده شود.
کود فسفات برای جبران کمبود مولیبدن:
در سطح کلوئیدها، فسفات بهترین مورد برای جانشینی با مولیبدن طبیعی است. با استفاده از کودهای فسفر می‌توان تا حد زیادی به جذب بهتر مولیبدن کمک کرد.
استفاده از آهک برای جبران مولیبدن:
معمولا در خاک‌هایی که اسیدی هستند و با کمبود مولیبدن مواجه‌اند از آهک برای جذب بهتر این عنصر استفاده می‌کنند. اما تجربه نشان داده تا زمانی که به همراه آهک، مولیبدن استفاده نشود استفاده از آهک چندان موثر نخواهد بود. استفاده از آهک در برخی از خاک‌های اسیدی به تنهایی فقط سطح جذب مولیبدن طبیعی موجود در خاک را تا حدی افزایش می‌دهد. کمبود این عنصر در خاک‌هایی که اسیدی هستند و زهکشی مناسب دارند.مشاهده میشود.
در مقابل در خاک‌های آلی که دارای زهکشی ضعیف هستند و به طور کلی قلیایی هستند غلظت مولیبدن در گیاهان زیاد است.
به طور کلی برای درمان مولیبدن در خاک و گیاه باید PH خاک را به حد تعادل برسانید. به غیر دو موردی که در بالا برای رفع نیاز خاک به مولیبدن اشاره کردیم، کودهای تقویتی کامل نیز مقداری از این عنصر را دارا هستند. استفاده از این مواد برای ترکیب کردن با کود نیز پیشنهاد میشود:
- مولیبدن سدیم
- تری اکسید مولیبدن
- اسید مولیبدیک
- مولیبدن آمونیوم
- سولفید مولیبدن
اندازه مجاز استفاده از مولیبدن در خاک و برگ شامل 200-50 گرم در هر هکتار است. همچنین برای درمان بذر نیز باید به میزان 100-7 گرم مولیبدن در هر هکتار زمین استفاده شود.
همچنین در فروشگاه کشاورزی ارکیده یک کود شگفت انگیز وجود دارد که حاوی درصد بالایی از مولیبدن میباشد. این کود اکورمون نام دارد که موجب جلوگیری از ریزش بار درختان میشود. کود اکومون در بسته بندی های نیم لیتری و یک لیتری موجود میباشد.
