بیماری شانکر باکتریایی

بیماری شانکر باکتریایی یک بیماری گیاهی است که عمدتا درختان میوه هسته‌دار مانند گیلاس، آلو، هلو و زردآلو را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری توسط باکتری‌های مختلفی از جمله گونه‌های Pseudomonas syringae ایجاد می‌شود که از طریق زخم‌ها یا منافذ طبیعی وارد گیاه شده و در داخل بافت‌های گیاهی تکثیر می‌شوند. این باکتری‌ها در داخل بافت‌های گیاهی تولید سموم و آنزیم‌هایی می‌کنند که باعث تخریب سلول‌های گیاهی و ایجاد زخم می‌شوند. شرایط آب و هوایی مرطوب و گرم به رشد و گسترش این باکتری‌ها کمک می‌کند. تشخیص زودهنگام شانکر باکتریایی و اقدامات کنترلی مناسب می‌تواند از گسترش بیماری و خسارات ناشی از آن جلوگیری کند. ما در این مقاله به بررسی علایم وجود بیماری شانکر باکتریایی و روش های مبارزه و درمان آن می پردازیم. با ما همراه باشید.

مراحل و مکانیسم ایجاد بیماری شانکر باکتریایی:

اولین مرحله برای ایجاد بیماری شانکر باکتریایی، ورود باکتری به گیاه است. باکتری‌ها معمولا از طریق زخم‌هایی که بر روی تنه، شاخه‌ها یا ریشه‌های درخت ایجاد شده‌اند، وارد گیاه می‌شوند. این زخم‌ها ممکن است در اثر هرس، آسیب حشرات، شکستگی شاخه‌ها و یا سایر عوامل ایجاد شوند. در برخی موارد، باکتری‌ها می‌توانند از طریق روزنه‌های طبیعی گیاه مانند روزنه‌های برگ یا عدسک‌ها وارد شوند. پس از ورود به گیاه، باکتری‌ها در فضای بین سلولی بافت‌های گیاهی شروع به تکثیر می‌کنند. این فضاها حاوی آب و مواد غذایی هستند که برای رشد باکتری‌ها مناسب است. در مرحله بعد، باکتری‌ها آنزیم‌هایی تولید می‌کنند که دیواره سلولی گیاه را تجزیه کرده و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به سلول‌های گیاهی نفوذ کنند. برخی از گونه‌های باکتری‌های عامل شانکر، سمومی تولید می‌کنند که به سلول‌های گیاهی آسیب رسانده و باعث مرگ آن‌ها می‌شوند.

با افزایش جمعیت باکتری‌ها، سلول‌های گیاهی در اطراف محل آلودگی از بین رفته و یک ناحیه نکروزه (مرده) ایجاد می‌شود. گیاه در پاسخ به عفونت، ماده‌ای چسبناک و شفاف به نام صمغ ترشح می‌کند که در اطراف زخم قابل مشاهده است. شانکر ایجاد شده به تدریج بزرگ‌تر شده و ممکن است به دور تا دور شاخه‌ها یا تنه درخت گسترش یابد.

علائم شانکر در گیاهان:

هنگامی که یک گیاه به بیماری شانکر باکتریایی مبتلا می‌شود، علائم مختلفی را از خود نشان می‌دهد که تشخیص این بیماری را ممکن می‌سازد. برخی از مهم‌ترین علائم این بیماری عبارتند از:

• زخم‌های روی تنه و شاخه‌ها: این زخم‌ها معمولا فرو رفته و دارای حاشیه‌های تیره هستند. با پیشرفت بیماری، زخم‌ها بزرگ‌تر شده و ممکن است به دور تا دور شاخه‌ها گسترش یابند.
• ترشح صمغ: از زخم‌های ایجاد شده روی تنه و شاخه‌ها، ماده‌ای چسبناک و شفاف به نام صمغ ترشح می‌شود.
• خشک شدن شاخه‌ها و برگ‌ها: در اثر گسترش عفونت، شاخه‌ها و برگ‌ها خشک شده و می‌ریزند.
• زرد شدن برگ‌ها: برگ‌های آلوده قبل از خشک شدن ممکن است زرد شوند.
• شکوفه نکردن یا ریزش زودهنگام شکوفه‌ها: در برخی موارد، درختان آلوده شکوفه نمی‌کنند یا شکوفه‌های آن‌ها زودتر از موعد می‌ریزند.
• تغییر رنگ چوب زیر پوست: اگر پوست درخت را در محل زخم‌ها جدا کنیم، چوب زیرین معمولاً تغییر رنگ داده و تیره شده است.

علائم بیماری شانکر باکتریایی ممکن است در گونه‌های مختلف گیاهی کمی متفاوت باشد. برای تشخیص دقیق بیماری، توصیه می‌شود با یک متخصص گیاه‌پزشکی مشورت کنید.

چه درختان و گیاهانی بیشتر به شانکر مبتلا می‌شوند؟

بیماری شانکر باکتریایی معمولا درختان میوه هسته‌دار را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد. درختانی که بیشتر به شانکر باکتریایی مبتلا می‌شوند عبارتند از:

• هلو: یکی از حساس‌ترین درختان به شانکر باکتریایی است.
• آلو: انواع مختلف آلو نیز به این بیماری حساس هستند.
• گیلاس: خصوصا گیلاس شیرین مستعد ابتلا به این بیماری است.
• زردآلو: زردآلو نیز از جمله درختانی است که ممکن است به شانکر باکتریایی مبتلا شود.

علاوه بر درختان میوه هسته‌دار، سایر گیاهان و میوه ها، نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، اما حساسیت آن‌ها به اندازه درختان میوه هسته‌دار نیست.

راه‌های انتقال بیماری شانکر باکتریایی:

بیماری شانکر باکتریایی از طریق عوامل مختلفی می‌تواند از درختی به درخت دیگر یا از گیاهی به گیاه دیگر منتقل شود. شناخت این عوامل به ما کمک می‌کند تا بتوانیم از شیوع این بیماری جلوگیری کرده و خسارات ناشی از آن را کاهش دهیم. مهم‌ترین راه‌های انتقال شانکر باکتریایی عبارتند از:

1. ابزار و تجهیزات آلوده: استفاده از ابزار هرس آلوده بدون ضدعفونی کردن بین هر برش، یکی از مهمترین راه‌های انتقال بیماری است.
2. آب و باد: باران می‌تواند باکتری‌های موجود در زخم‌ها را شسته و به قسمت‌های سالم گیاه یا درختان مجاور منتقل کند. همچنین باد می‌تواند ذرات حاوی باکتری را در هوا پخش کرده و باعث انتقال بیماری به مسافت‌های طولانی شود.
3. حشرات: حشراتی مانند شته‌ها و زنجرک‌ها با تغذیه از شیره گیاه می‌توانند باکتری‌های عامل بیماری را منتقل کنند. سایر حشرات نیز می‌توانند با ایجاد زخم روی گیاه، راه را برای ورود باکتری‌ها به داخل بافت‌های گیاهی باز کنند.
4. بذر و نهال آلوده: اگر بذر از گیاه آلوده برداشت شود، ممکن است حاوی باکتری باشد و پس از کاشت، بیماری به گیاهان جدید منتقل شود.

درمان‌های شیمیایی و فیزیکی شانکر باکتریایی:

برای کنترل و مدیریت بیماری شانکر باکتریایی، ترکیبی از روش‌های درمانی شیمیایی و فیزیکی به کار می‌رود. درمان‌های شیمیایی عمدتا بر پایه استفاده از سموم حاوی مس و آنتی بیوتیک ها انجام می‌شود. سموم مسی یکی از رایج‌ترین روش‌های کنترل شانکر باکتریایی هستند. این سموم باکتری‌ها را از بین می‌برند و از گسترش بیماری جلوگیری می‌کنند. سموم مسی علاوه بر باکتری‌های عامل شانکر، قارچ‌ها و برخی آفات دیگر را نیز کنترل می‌کنند. اثر محافظتی سموم مسی بر روی گیاه برای مدت طولانی باقی می‌ماند. سموم مسی به راحتی در بازار قابل دسترسی هستند. سمپاشی درختان با محلول مسی باید در اوایل بهار و اواخر پاییز، قبل از وقوع بارندگی‌های شدید انجام شود. در برخی موارد، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به درمان بیماری کمک کند. اما استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در کشاورزی محدودیت‌هایی دارد و باید با نظر کارشناسان انجام شود.

درمان‌های فیزیکی بیماری شانکر باکتریایی شامل روش‌هایی است که به طور مستقیم بر روی بافت‌های آلوده گیاه اعمال می‌شود و به کاهش جمعیت باکتری‌های عامل بیماری کمک می‌کند. برخی از این روش ها عبارت اند از:

• حذف شاخه‌های آلوده به شانکر: شاخه‌های آلوده را تا چند سانتی‌متر پایین‌تر از محل زخم با استفاده از ابزارهای ضدعفونی شده هرس کنید.
• ضدعفونی ابزار: پس از هرس هر شاخه، ابزار هرس را با محلول ضدعفونی‌کننده مانند الکل یا وایتکس ضدعفونی کنید تا از انتقال بیماری به سایر قسمت‌های درخت جلوگیری شود.
• پوشاندن زخم‌ها: پس از هرس، محل برش را با چسب باغبانی بپوشانید تا از ورود عوامل بیماری‌زا به داخل بافت‌های گیاه جلوگیری شود.
• گرم کردن: در برخی موارد، گرم کردن بافت‌های آلوده با استفاده از ابزارهای حرارتی می‌تواند به از بین بردن باکتری‌ها کمک کند. اما این روش نیاز به دقت زیادی دارد و ممکن است به بافت‌های سالم گیاه آسیب برساند.

تشخیص زودهنگام بیماری شانکر باکتریایی و شروع درمان در مراحل اولیه، احتمال موفقیت درمان را افزایش می‌دهد. ممکن است نیاز باشد درمان با سموم مسی و هرس بهداشتی چندین بار تکرار شود. استفاده مکرر از یک نوع سم می‌تواند باعث ایجاد مقاومت در باکتری‌ها گردد. بنابراین، بهتر است از سموم مختلف به صورت متناوب استفاده شود. نکته دیگی که باید به آن توجه کرد، شرایط آب و هوایی و وضعیت تغذیه‌ای درخت است که بر روی شدت بیماری و پاسخ به درمان تأثیرگذار است.

اقدامات پیشگیرانه برای کنترل شانکر باکتریایی:

خوشبختانه با رعایت برخی اقدامات پیشگیرانه می‌توان از شیوع و گسترش بیماری شانکر باکتریایی جلوگیری کرد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این اقدامات اشاره می‌شود:

• انتخاب ارقام مقاوم: انتخاب ارقامی که به شرایط اقلیمی منطقه سازگار بوده و مقاومت بیشتری نسبت به بیماری شانکر باکتریایی دارند، از اهمیت بالایی برخوردار است. قبل از خرید نهال، با کارشناسان کشاورزی مشورت کنید تا از مقاومت ارقام مختلف به این بیماری آگاه شوید.
• رعایت بهداشت باغ: شاخه‌های آلوده را در فصل خواب درخت و با استفاده از ابزارهای ضدعفونی شده هرس کنید. محل برش را با چسب باغبانی بپوشانید. تمامی ابزار باغبانی مانند قیچی هرس، اره و چاقو را قبل و بعد از استفاده با محلول ضدعفونی‌کننده مانند وایتکس یا الکل ضدعفونی کنید.
• حذف علف‌های هرز: علف‌های هرز می‌توانند به عنوان میزبان واسطه برای برخی از آفات و بیماری‌ شانکر باکتریایی عمل کنند. بنابراین، حذف به موقع علف‌های هرز از باغ ضروری است.
• تقویت درختان: با استفاده از کودهای مناسب، درختان را تقویت کنید تا مقاومت آن‌ها در برابر بیماری افزایش یابد. آبیاری منظم و کافی به ویژه در فصل‌های گرم سال، از خشک شدن درختان جلوگیری کرده و به تقویت آن‌ها کمک می‌کند. سعی کنید تا حد امکان از ایجاد تنش‌های محیطی مانند سرمازدگی، گرمازدگی و خشکسالی جلوگیری کنید.
• مدیریت زخم‌ها: هرگونه زخم یا شکستگی روی تنه و شاخه‌ها را با چسب باغبانی بپوشانید تا از ورود عامل ایجاد بیماری شانکر باکتریایی به داخل بافت‌های گیاه جلوگیری شود. هنگام انجام عملیات باغبانی مانند هرس و پیوند زدن، سعی کنید تا حد امکان از ایجاد زخم‌های اضافی روی درختان جلوگیری کنید.

در صورت مشاهده علائم بیماری شانکر باکتریایی، می‌توانید با مشورت با کارشناسان کشاورزی از سموم مسی برای کنترل بیماری استفاده کنید. بسته به شدت بیماری، ممکن است نیاز به تکرار سمپاشی باشد. با رعایت این اقدامات پیشگیرانه، می‌توانید به طور موثر از شیوع و گسترش شانکر باکتریایی در باغ خود جلوگیری کرده و سلامت درختان خود را حفظ کنید.